آموزش - حسابداری چیست؟ ,

تعریف حسابداری

حسابداری عبارت است از یک سیستم اطلاعاتی که از طریق شناسائی، ثبت، طبقه بندی، تلخیص و گزارشگیری رویدادهای مالی، اطلاعات لازم  را در اختیار استفاده کنندگان اطلاعات حسابداری قرار می دهد.

از این دیدگاه مطابق شکل بالا، حسابداری یک سیستم اطلاعاتی، کلیه اجزای ضروری یک سیستم را دارد.
محصول نهایی سیستم اطلاعاتی حسابداری، گزارش های مالی می باشد. در مفهوم عام هرگونه گزارشی که از سیستم اطلاعاتی حسابداری استخراج شود، گزارش مالی نامیده می شود. مهم ترین قسمت گزارش های مالی صورت های مالی می باشند که در پایان هر سال مالی تهیه می شود. در مورد صورت های مالی در درسهای بعدی توضیح داده می شود. ورودی سیستم اطلاعاتی حسابداری، رویدادهای مالی است که با انجام عملیات حسابداری بر روی آنها (پردازش) گزارش های مالی مورد نیاز به عنوان خروجی سیستم تهیه می شود و در اختیار استفاده کنندگان قرار می گیرد.

رشته های تخصصی حسابداری  

حسابداری دارای چندین رشته تخصصی است، که تمام آنها را می توان در قالب سه رشته کلی زیر تقسیم بندی نمود:

• حسابداری مالی
• حسابداری بهای تمام شده ( صنعتی )
• حسابداری مدیریت

حسابداری مالی عمدتا” به ثبت رویدادها و تنظیم گزارش های برون سازمانی مرتبط می شود.

حسابداری بهای تمام شده با اندازه گیری تمام شده کالاها و خدمات سروکار دارد. در ایران به این رشته از حسابداری، ” حسابداری صنعتی ” نیز می گویند.

حسابداری مدیریت به تجزیه و تحلیل اطلاعات حسابداری مربوط می شود.

علاوه بر موارد فوق، حسابداری دولتی و حسابرسی و در سالهای اخیر حسابداری مالیاتی و حسابداری مختص بازرگانی را نیز می توان از رشته های تخصصی حسابداری نام برد. حسابداری دولتی با عملیات حسابداری در موسسات دولتی و غیرانتفاعی سرو کار دارد. حسابرسی نیز به بررسی و اظهار نظر در مورد گزارش های به دست آمده از سیستم های حسابداری مربوط می شود.

حالا می خواهم شما را وارد معادله اساسی حسابداری کنم. برای درک بیشتر شما، با یک مثال شروع می کنم.

فرض کنید قصد شروع فعالیتی را دارید. برای این منظور ۲،۰۰۰،۰۰۰ ریال وجه نقد متعلق به خودتان را برای این کار  اختصاص می دهید. چون فکر می کنید که مبلغ فوق برای انجام فعالیت مورد نظر کافی نیست، مبلغ ۶۰۰،۰۰۰ ریال نیز به صورت قرض دریافت می کنید. اگر فعالیت های فوق را در قالب یک موسسه یا شرکت ارائه کرده باشید، اکنون کل  وجه نقدی که در اختیار شرکت شماست برابر است با:

۲،۶۰۰،۰۰۰ = ۶۰۰،۰۰۰  + ۲،۰۰۰،۰۰۰

در حسابداری، ۲،۶۰۰،۰۰۰ ریال فوق را اصطلاحا” دارایی، ۶۰۰،۰۰۰  ریال را بدهی  و ۲،۰۰۰،۰۰۰ ریال را سرمایه می گویند.

در حسابداری، این معامله همواره برقرار است و به آن ” معادله اساسی حسابداری ” می گویند. معادله اساسی حسابداری، مبنا و شالوده سیستم حسابداری دو طرفه را تشکیل می دهد. همانطور که ملاحظه می شود،دارایی ها ، بدهی ها و سرمایه، عناصر اصلی معادله اساسی حسابداری را تشکیل می دهند. این اصطلاحات در ادامه توضیح داده می شود.

۱- دارایی ها: دارایی ها منابع اقتصادی موسسه هستند، که فعالیت های اقتصادی با استفاده از آنها انجام می گیرد. اموال، مطالبات و سایر منابع اقتصادی متعلق به یک موسسه، که در نتیجه معاملات، عملیات مالی یا سایر رویدادها ایجاد شده و قابل تبدیل به پول و دارای منابع آتی است ” دارایی ” نامیده می شود. موسسات بر حسب نوع و حجم فعالیتشان، دارایی های مختلفی دارند.

از جمله انواع مختلف دارایی ها می توان موارد زیر را برشمرد:

• وجه نقد: وجه نقد عبارت است از موجودی نقد و سپرده های دیداری نزد بانک ها و موسسات مالی ، اعم از ریالی و ارزی .چنانچه وجه نقد در موسسه نگهداری شود، آن را در قالب حساب صندوق و چنانچه نزد بانک ها نگهداری شود، آن را در قالب حساب بانک گزارش می نمایند.
• حساب های دریافتی : حساب های دریافتی شامل مطالبات موسسه از دیگران می باشد که برای آن سفته، چک یا برات دریافت نشده است.
• اسناد دریافتی: اسناد دریافتی شامل مطالبات موسسه از دیگران است که بابت آن سفته، چک یا برات از شخص بدهکار دریافت شده است. چنانچه سررسید اسناد دریافتنی یک سال یا کمتر باشد به عنوان اسناد دریافتنی کوتاه مدت و چنانچه سر رسید آنها بیشتر از یک سال باشد به عنوان اسناد دریافتی بلند مدت طبقه بندی می شود.
• موجودی های مواد و کالا: موجودی های مواد و کالا به دارایی هائی اطلاق می شود که به منظور فروش یا استفاده از آن در ساخت محصول یا مصرف آن برای ارائه خدمات، نگهداری می شود. موجودی هایی که به منظور فروش نگهداری می شوند، موجودی کالا و موجودی هایی را که به منظور استفاده در ساخت محصول و یا ارائه خدمات نگهداری می شوند موجودی مواد می گویند. اقلام مصرفی نیز غالبا تحت عنوان ” ملزومات ” گزارش می شوند.
• اموال، ماشین آلات و تجهیزات: دارایی هایی که برای انجام عملیات موسسه مورد استفاده قرار می گیرند و عمر  بیشتر از  یک سال دارند و جنبه مصرفی  نداشته باشند تحت عنوان اموال، ماشین آلات و تجهیزات طبقه بندی می شوند. این دارایی ها را اغلب ” دارایی ثابت ” می گویند. زمین، ساختمان، ماشین آلات تولید، وسایل نقلیه و اثاثیه اداری نمونه هایی از این دارایی ها هستند.
• پیش پرداخت: هرگاه موسسه قبل از تحویل گرفتن دارایی و یا خدمات، وجهی را به دیگران پرداخت کند، پیش پرداخت نامیده می شود.

۲- بدهی ها: تعهداتی که یک موسسه در مقابل اشخاص و موسسات دیگر دارد و از معاملات و رویدادهای گذشته ناشی شده است و باید از طریق پرداخت پول، تحویل کالا، انجام دادن خدمت یا انتقال سایر اقلام دارایی تسویه شوند ” بدهی ” نامیده می شود. بدهی ها معمولا از خرید نسیه دارایی ها، اخذ وام، برقراری مالیات و ایراد خسارت به دیگران ناشی می شود. در حقیقت بدهی، طلب دیگران از موسسه می باشد.

از جمله اجزای اصلی بدهی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• حساب های پرداختی: بدهی های موسسه به دیگران را که بابت آن چک، سفته یا برات تحویل نشده است، حسابهای پرداختی می گویند.
• اسناد پرداختی: بدهی هایی را که موسسه بابت آن چک، سفته یا برات تحویل طلبکاران داده است، اسناد پرداختنی می گویند . چنانچه سر رسید اسناد پرداختنی از تاریخ تنظیم ترازنامه یک سال یا کمتر باشد به عنوان اسناد پرداختنی کوتاه مدت و چنانچه سر رسید آنها بیشتر از یک سال باشد به عنوان اسناد  پرداختنی بلند مدت طبقه بندی می شود.
• وام پرداختنی: مبالغی را که موسسه از بانک ها و موسسات اعتباری و یا سایر اشخاص دریافت کرده است و باید آن را، ظرف مهلت مشخصی به صورت اقساط یا یک جا باز پرداخت کند، وام پرداختنی می گویند.
• پیش دریافتها : هرگاه موسسه قبل از تحویل دادن کالا یا ارائه خدمات به دیگران وجهی از آنها دریافت کند، به آن پیش دریافت می گویند 

 ۳-  سرمایه: حق مالی مالک یا مالکان یک موسسه نسبت به دارایی های  آن، ” سرمایه ” نامیده می شود. در هر زمان با کسر کردن بدهی های یک موسسه از دارایی های آن، مبلغ سرمایه به دست می آید.

سرمایه موسسه عمدتا ناشی از آورده نقدی و یا غیر نقدی مالک (یا مالکان) در زمان تشکیل موسسه و پس از آن است. آورده نقدی مالک شامل وجه نقدی است که مالک (یا مالکان) در موسسه سرمایه گذاری می کند و آورده غیر نقدی شامل دارایی های غیر از وجه نقد است که مالک (یا مالکان) به عنوان سرمایه وارد موسسه می نماید.

در ادامه با چند اصطلاح مهم که خیلی زیاد با آنها سروکار خواهید داشت آشنا می شوید:

حساب: اطلاعات مربوط به هر کدام از عناصر معادله اساسی حسابداری در یک ” حساب ” ثبت می شود. لذا حساب همانند ظرفی است که اطلاعات مربوط به هر کدام از دارایی ها، بدهی ها و سرمایه در آن نگهداری می شود.

   رویدادهای مالی:  رویدادهای مالی، فعالیت هایی هستند که اثر مالی داشته باشند به طور دقیق تر می توان گفت رویدادهای مالی،  رویدادهایی هستند که حداقل بر یکی از عناصر معادله اساسی حسابداری ( دارایی ها، بدهی ها و سرمایه ) تاثیر بگذارد.

 ماهیات حساب ها: از عناصر معادله اساسی حسابداری، حساب های مربوط به دارایی ها ماهیت بدهکار و حساب های مربوط به بدهی ها و سرمایه، ماهیت بستانکار دارند. حساب های درآمد نیز از این نظر، مشابه به حساب سرمایه، مانده بستانکار و هزینه ها برعکس حساب سرمایه، مانده بدهکار دارند.

دوره مالی

عمر طولانی یک موسسه به دوره های زمانی مساوی کوتاه تر (معمولا” یکساله) تقسیم می شود و برای هر دوره  گزارش های مالی جداگانه ارائه می گردد. به این دوره های زمانی اصطلاحاً ” دوره مالی یا حسابداری ” می گویند. هر دوره مالی را که برابر یک سال کامل رسمی هر کشور باشد ” سال مالی ” می گویند.

  تجزیه و تحلیل رویدادهای مالی

     همان طور که قبلا بیان شد، رویدادهای مالی، رویدادهایی هستند که حداقل بر یکی از عناصر معادله اساسی حسابداری (دارایی ها، بدهی ها، و سرمایه) تاثیر بگذارند.

به مثال زیر توجه کنید:

   مثال: آقای بامدادی در اسفند ماه سال ۱۳۸۹ موسسه بامداد را تاسیس نمود. رویدادهای زیر طی اسفند ماه سال ۱۳۸۹ در موسسه بامداد اتفاق افتاده است.

     ۱- در ۲ اسفند ماه آقای بامدادی مبلغ ۹۰۰،۰۰۰ ریال به عنوان سرمایه اولیه وارد موسسه نمود.

   همانطور که در درس های قبل نیز توضیح داده شد، این رویداد، یک رویداد مالی است زیرا در اثر آن، هم دارایی های موسسه (صندوق یا وجه نقد) و هم سرمایه موسسه افزایش یافته است. برای ثبت رویدادها در سند حسابداری، باید رویدادها به زبان حسابداری یعنی بدهکار و بستانکار بیان شوند.

مهمترین و اصلی ترین کار حسابدار این است که بتواند رویدادهای مالی را به زبان حسابداری بیان کند.

برای این کار دو مرحله را پیش رو داریم:

   مرحله اول: تعیین اثرات رویدادهای مالی بر معادله اساسی حسابداری.

برای مثال، اثرات رویداد مالی فوق بر معادله اساسی حسابداری به صورت زیر است:

با آوردن ۹۰۰،۰۰۰ ریال پول نقد به موسسه، وجه نقد یا حساب صندوق افزایش پیدا می کند. همچنین با توجه به این که، این مبلغ را مالک به منظور تامین سرمایه موسسه وارد نموده است، سرمایه موسسه به همین میزان، یعنی ۹۰۰،۰۰۰ ریال، افزایش پیدا می کند. به طور خلاصه، اثرات رویداد فوق بر معادله اساسی حسابداری به صورت زیر است:

وجه نقد ۹۰۰،۰۰۰ ریال افزایش است.

سرمایه ۹۰۰،۰۰۰ ریال افزایش یافته است.

   مرحله دوم: بیان اثرات رویدادهای مالی به زبان بدهکار  و  بستانکار .

برای بیان اثرات رویدادهای مالی به زبان بدهکار و بستانکار یک قاعده بسیار ساده وجود دارد:

افزایش در سمت راست معادله اساسی حسابداری (دارایی ها) بدهکار و کاهش آن بستانکار می شود.

افزایش در سمت چپ معادله اساسی حسابداری (بدهی ها و سرمایه) بستانکار و کاهش آن بدهکار می شود.

 برای بیان اثرات بدهکار و بستانکار رویدادها، از مفهوم حساب نیز می توان کمک گرفت. همانطور که قبلا گفته شد، حساب همانند ظرفی است که اطلاعات مربوط به هر کدام از دارایی ها، بدهی ها و سرمایه در آن نگه داری می شود. در حسابداری برای ثبت اثرات رویدادهای مالی بر معادله اساسی حسابداری یک واحد اقتصادی از حساب استفاده می شود.

برای مقاصد آموزشی حساب را معمولا” به شکل حرف T زبان انگلیسی به صورت زیر معرفی می کنند.

افزایش هر دارایی را در سمت راست آن (بدهکار) و کاهش آن را در سمت چپ آن (بستانکار) ثبت می کنند.

افزایش بدهی ها و سرمایه را در سمت چپ آن (بستانکار) و کاهش آن را در سمت راست آن (بدهکار) ثبت می کنند.

اکنون دوباره به مثال قبل دقت کنید. با این رویداد، وجه نقد ۹۰۰،۰۰۰ ریال و سرمایه نیز ۹۰۰،۰۰۰ ریال افزایش یافته است. اگر به تعریف دارایی که در درس قبل به آن اشاره شد مراجعه کنید، متوجه می شوید که وجه نقد یک دارایی است. پس حالا می دانید که افزایش در دارایی بدهکار می شود. از طرف دیگر سرمایه نیز افزایش می یابد، که با استفاده از قاعده فوق باید بستانکار شود. بنابراین رویدادهای فوق به زبان حسابداری به صورت زیر بیان می شود:

• وجه نقد (دارایی ها) مبلغ ۹۰۰،۰۰۰ ریال افزایش یافته است، لذا بدهکار می شود.
• سرمایه مبلغ ۹۰۰،۰۰۰ ریال افزایش یافته است، لذا بستانکار می شود.

 به سایر رویدادهای مربوط به مثال توجه کنید.

رویداد مالی ۲- در ۸ اسفند ماه یک دستگاه خودرو به مبلغ ۱۲۰،۰۰۰ ریال به صورت نقد خریداری شد.

تحلیل: در اثر این رویداد، یکی از دارایی ها تحت عنوان وسایل نقلیه (خودرو) مبلغ ۱۲۰،۰۰۰ ریال افزایش یافته است. همچنین یکی دیگر از دارایی ها تحت عنوان وجه نقد (صندوق) مبلغ ۱۲۰،۰۰۰ ریال کاهش یافته است. بنابراین رویداد فوق به صورت زیر بیان می شود:

• وسایل نقلیه (دارایی ها) مبلغ ۱۲۰،۰۰۰ ریال افزایش یافته است لذا بدهکار می شود.
• وجه نقد (دارایی ها) مبلغ ۱۲۰،۰۰۰ ریال کاهش یافته است لذا بستانکار می شود.

 رویداد مالی ۳– در ۹ اسفند ماه مبلغ ۸۰،۰۰۰ ریال به صورت قرض از شرکت الف دریافت شد.

 تحلیل: در اثر این رویداد مالی، یکی از دارایی ها (صندوق یا وجه نقد) مبلغ ۸۰،۰۰۰ ریال افزایش یافته است و همچنین بدهی شرکت (حساب های پرداختی) مبلغ ۸۰،۰۰۰ ریال افزایش پیدا کرده است. این رویداد به زبان حسابداری به صورت زیر بیان می شود:

• وجه نقد (دارایی ها) مبلغ ۸۰،۰۰۰ ریال افزایش یافته است لذا بدهکار می شود.
• بدهی ها (حسابهای پرداختی) مبلغ ۸۰،۰۰۰ ریال افزایش یافته است لذا بستانکار می شود.

رویداد مالی ۴– در ۱۷ اسفند ماه مبلغ ۶۰،۰۰۰ ریال به صورت قرض به شرکت ب داده شد.

تحلیل: در اثر این رویداد، یکی از دارایی ها (صندوق یا وجه نقد) مبلغ ۶۰،۰۰۰ ریال کاهش و در مقابل، یکی دیگر از دارایی ها (حساب های دریافتی یا طلب) مبلغ ۶۰،۰۰۰ ریال افزایش یافته است. این رویداد به زبان حسابداری به صورت زیر بیان می شود:

• وجه نقد (دارایی ها) مبلغ ۶۰،۰۰۰ ریال کاهش یافته است لذا بستانکار می شود.
• دارایی ها (حساب های دریافتنی یا طلب) مبلغ ۶۰،۰۰۰ ریال افزایش یافته است لذا بدهکار می شود.

رویداد مالی ۵– در ۲۲ اسفند ماه مبلغ ۴۰،۰۰۰ ریال از وجه قرض داده شده به شرکت ب دریافت شد.

تحلیل: در اثر رویداد، یکی از دارایی ها (صندوق یا وجه نقد) مبلغ ۴۰،۰۰۰ ریال افزایش و در مقابل، یکی دیگر از دارایی ها (حساب های دریافتنی) مبلغ ۴۰،۰۰۰ ریال کاهش یافته است. این رویداد به زبان حسابداری به صورت زیر بیان می شود:

• وجه نقد (دارایی ها) مبلغ ۴۰،۰۰۰ ریال افزایش یافته است، لذا بدهکار می شود.
• دارایی ها (حساب های دریافتنی یا طلب) مبلغ ۴۰،۰۰۰ ریال کاهش یافته است، لذا بستانکار می شود.

رویداد مالی ۶- در ۲۴ اسفند ماه آقای بامدادی مبلغ ۲۲،۰۰۰ ریال وجه نقد و مقداری اثاثیه اداری به مبلغ ۳۶،۰۰۰ ریال به عنوان سرمایه گذاری مجدد وارد موسسه کرد.

تحلیل: رویداد فوق یک رویداد مالی است زیرا در اثر آن هم دارایی های موسسه ( صندوق و اثاث اداری ) و هم سرمایه موسسه افزایش یافته است. این رویداد به زبان حسابداری به صورت زیر بیان می شود:

• وجه نقد (دارایی ها) مبلغ ۲۲،۰۰۰ ریال افزایش یافته است لذا بدهکار می شود.
• اثاثیه اداری (دارایی ها) به مبلغ ۳۶،۰۰۰ ریال افزایش یافته است لذا بدهکار می شود.
• سرمایه مبلغ ۵۸،۰۰۰ ریال افزایش یافته است لذا بستانکار می شود.

اکنون که توانستید رویدادهای مالی را به زبان حسابداری بیان نمائید، می توانید رویدادهای مالی را در سند حسابداری ثبت کنید.

اصول و نحوه تنظیم سند حسابداری

(ثبت رویدادهای مالی در سند حسابداری)

برای یک یا چند رویداد مالی که در موسسه اتفاق می افتد یک سند حسابداری یا برگه حسابداری تهیه می شود. بنابراین سند حسابداری یا برگه حسابداری، نوشته ای است که در آن آثار مالی یک یا چند رویداد مالی نوشته می شود.

ماده ۹ ” آئین نامه نحوه تنظیم و تحریر و نگاه داری دفاتر موضوع تبصره یک ماده ۹۵ قانون مالیات مستقیم ” سند حسابداری را چنین تعریف می کند: ” برگه یا مدرک حساب یا سند حسابداری عبارت از نوشته ای است که در آن یک یا چند مورد از عملیات مالی و پولی و محاسباتی انجام شده به حساب هایی که حسب مورد بدهکار یا بستانکار گردیده تجزیه می شوند و چنین مدرکی پس از امضای مرجع ذی صلاح و صدور آن قابل ثبت در دفاتر معین و روزنامه و کل است. “

سند حسابداری به طرق مختلفی طراحی می شود که یک نمونه از آن در شکل زیر ارائه شده است.

شرکت ……………………….

سند حسابداری

شماره …………………

تاریخ……………………

اینک به توضیح قسمت های مختلف سند حسابداری و نحوه تنظیم آن می پردازیم:

– شماره سند حسابداری نشان دهنده این است که از ابتدای سال مالی تاکنون چند سند حسابداری صادر شده است. شماره سند حسابداری به صورت مسلسل (سریال) می باشد. معمولا” برای هر رویداد مالی یک سند حسابداری صادر می شود. اما در بعضی از شرایط می توان برای چند رویداد مالی یک سند حسابداری صادر کرد.

– در محل ” تاریخ ” تاریخ وقوع رویداد، که همان تاریخ صدور سند حسابداری است، نوشته می شود.

– در ستون ” کد حساب ” کد حسابی که بدهکار یا بستانکار شده است نوشته می شود.

– در اولین سطر و در ابتدای حاشیه سمت راست ستون ” شرح ” نام حساب یا حساب هایی که بدهکار شده است نوشته می شود.

– پس از نوشتن نام حسابی که بدهکار شده است، نام حساب یا حساب هایی که بستانکار شده در زیر آن در ستون ” شرح ” نوشته می شود. نام حساب بستانکار باید حدود ۲ سانتی متر از حاشیه سمت راست ستون شرح فاصله داشته باشد.

همیشه اول حسابی را که بدهکار شده است می نویسند و بعد از آن حسابی که بستانکار شده است نوشته می شود.

– در ستون ” بدهکار ” مبلغ بدهکار حسابی که بدهکار شده است نوشته می شود.

– مبلغ بستانکار نیز در همان سطر که نام حساب بستانکار درج شده است در ستون بستانکار نوشته می شود.

– بعد از تنظیم موارد فوق، شرح مختصری از رویداد مربوط نوشته می شود. سپس سند حسابداری به امضای مسئولین ذی ربط می رسد. 

مثال:

شماره: 10 مثال

تاریخ: ۱۳۹۳/۱۲/۰۲